علم واقعی از دیدگاه حضرت پیامبر گرامی اسلام(ص)
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع قَالَ دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمَسْجِدَ فَإِذَا جَمَاعَةٌ قَدْ أَطَافُوا بِرَجُلٍ فَقَالَ مَا هَذَا فَقِیلَ عَلَّامَةٌ فَقَالَ وَ مَا الْعَلَّامَةُ فَقَالُوا لَهُ أَعْلَمُ النَّاسِ بِأَنْسَابِ الْعَرَبِ وَ وَقَائِعِهَا وَ أَیَّامِ الْجَاهِلِیَّةِ وَ الْأَشْعَارِ الْعَرَبِیَّةِ قَالَ فَقَالَ النَّبِیُّ ص ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ ص إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ أَوْ فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْل‏[1]

روزی عده ای در مجلسی، مردی را حلقه کرده و از او پیرامون موضوعات مورد نظر خویش سئوال می کردند. پیامبر گرامی اسلام«ص» وارد جمع آنها شده و راجع به شخص مذکور پرسیدند. در جواب ایشان گفتند: این شخص علامه است. پیامبر«ص» با شنیدن پاسخ آنان، دوباره راجع به دانش وی سوال کردند. اصحاب دانش فرد مذکور را در حوزه های نسب شناسی، تاریخ و ادبیات، بر شمردند. حضرت فرمودند: دانش های این مرد آگاهی هایی هستند که کسی از ندانستن آن ضرر نمی بیند و کسی هم که آنرا می داند برایش سودی ندارد و ادامه دادند که علم حقیقی سه چیز است: علم به اعتقادات، احکام و اخلاق. به غیر از این سه، تمام دانستی های بشر از فضایل به شمار می رود نه علوم.

ادامه مطلب راهم ببینید.

اسولات خوارج در رابطه با علم با حضرت علی (ع)

ز سلمان فارسی روایت شده است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: «انا مدینة العلم وعلی بابها» خوارج وقتی این حدیث را شنیدند به امام علی (علیه السلام) حسد ورزیدند. از این رو ده نفر از سران خوارج گرد آمدند و گفتند: یک سؤال واحد را هر یک از ما تک تک از علی (علیه السلام)بپرسد تا ببینیم که چگونه به ما جواب می دهد. اگر به هر یک از ما جواب یکسانی داد، معلوم می شود که او علمی ندارد. 

یکی از آنان آمد و گفت: یا علی العلم افضل أم المال؟
حضرت علی (ع) جواب داد: «إن العلم افضل» علم برتر است.

آن مرد پرسید: به چه دلیل؟
فرمود:
«لان العلم میراث الانبیاء والمال میراث قارون وهامان وفرعون وعاد وشداد»
(زیرا علم میراث پیامبران است و مال میراث قارون و هامان و فرعون و شدّاد است.)

آن مرد نزد دوستان خود رفت و این جواب را به آنان گفت.
نفر دوم برخاست نزد ایشان آمد و همان سؤال را از وی پرسید.
امام علی (ع) پاسخ داد: «العلم افضل» علم بهتر است.
عرض کرد: به چه دلیل؟
فرمود:
«لان المال تحرسه والعلم یحرسک»
زیرا مال را تو باید نگهداری کنی ولی علم ترا حفظ می کند.

او نیز این جواب را به دوستانش خبر داد، گفتند:علی راست گفته است.
سومی برخاست و آمد پرسید: ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «بل العلم أفضل» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود:
«لان لصاحب المال اعداء کثیرة ولصاحب العلم اصدقاء کثیرة»
زیرا ثروتمند دشمنان بسیاری دارد و دانشمند دوستان فراوانی دارد.

او نیز نزد دوستانش برگشت و جواب را به آنان گفت.
چهارمی برخاست و آمد پرسید: یا علی العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «بل العلم أفضل» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود:
«لان المال إذا تصرفت فیه ینقص والعلم إذا تصرفت فیه یزید»
زیرا وقتی در مال تصرّف کنی کاهش می یابد، ولی وقتی در علم تصرّف کنی افزوده می شود.

او نیز نزد دوستانش برگشت و جواب را به آنان خبر داد.
پنجمی آمد پرسید: یا علی العلم افضل ام المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «بل العلم أفضل» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود:
«لان صاحب المال یدعی باسم البخل واللوم، و صاحب العلم یدعی باسم الاکرام والاعظام»
زیرا ثروتمند به نام بخیل و لئیم خوانده می شود، و دانشمند با اکرام و اعظام خوانده می شود.

او هم نزد دوستانش برگشت و جواب را به اطلاع داد.
ششمی آمد و پرسید: یا علی العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «بل العلم» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود:
«لان المال یخشی علیه من السارق والعلم لا یخشی علیه»
زیرا این ترس وجود دارد که مال را دزد ببرد ولی در مورد علم ترسی وجود ندارد
.

او نیز نزد دوستانش برگشت و جواب را به آنان گفت.
هفتمی پرسید: یا علی العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
حضرت جواب داد: «بل العلم أفضل» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود:
«لان المال یندرس بطول المدة ومرور الزمان والعلم لا یندرس ولا یبلی»
زیرا مال با طول مدّت و گذر زمان فرسوده و کهنه می شود. و علم کهنه نمی شود و دچار آفت نمی گردد.

او هم نزد دوستانش برگشت و جواب را اطلاع داد.
[ شیخ یوسف بحرانی می گوید: سؤال نفر هشتم و جواب آن از نسخه ی اصلی افتاده بود.]
نفر نهم پرسید: یاعلی العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
حضرت جواب داد: «بل العلم» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود:
«لان المال یقسی القلب والعلم ینور القلب»
زیرا ثروت باعث قساوت و سنگدلی می شود و علم قلب را نورانی می کند.

او هم نزد دوستانش برگشت و جواب را به خبر داد.
نفر دهم آمد پرسید: یا علی العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «العلم» علم
عرض کرد: به چه دلیل؟
فرمود:
«لان صاحب المال یتکبر و یتعظم بنفسه و ربما ادعی الربوبیة وصاحب العلم خاشع ذلیل مسکین»
زیرا ثروتمند تکبّر می ورزد و خود را بزرگ می شمارد و چه بسا گاه ادّعای ربوبّیت کند، ولی دانشمند خاشع و افتاده و مسکین است.

او هم نزد دوستانش برگشت و جواب را به آنان خبر داد.
آنگاه ده نفر همگی گفتند: خدا و رسولش راست گفته اند و شکّی نیست که علی (ع) باب همه ی علوم است.